‘Meester snijt die keye ras – Mijne name is lubbert das.’ Deze inscriptie verduidelijkt, wat Jeroen Bosch afbeeldt op het schilderij ‘De keisnijding’, dat in het Prado in Madrid hangt. Het thema, zo schrijft De Tolnay, is de zinloosheid van alle wereldse pogingen tot geneeskunst.
Ook Rembrandt heeft omstreeks 1625 een schilderij gewijd aan het verwijderen van het onverstand, getiteld ‘De operatie: het Gevoel.’ Het staat o.a. op pagina 34 van ‘Rembrandt, zijn leven, zijn schilderijen’, Atrium 1987, van Gary Schwartz.
Twee pas onlangs bij een obscure veiling opgedoken werken van een onbekende meester lijken bij deze traditie aan te sluiten, al is de patiënt hier hetzij al overleden, hetzij in diepe coma en ontbreekt zowel de bespotte heelmeester als toelichtende tekst.
Het meest springt echter in het oog, dat de beide werken niet identiek zijn,
maar op één punt markant verschillen!
Heeft de kunstenaar het werk bewust in tweevoud gepenseeld? En welke versie was dan de oorspronkelijke? Noch analyse van de verf of derzelve streken noch documenten uit de vermoedelijke ontstaansperiode vermogen enige duidelijkheid te geven over deze vragen.
Intuïtief-speculatief lijkt voor de hand te liggen, dat de versie zonder zwaard ouder is en dat het dodelijke wapen pas later is toegevoegd, waarschijnlijk om de dramatiek te verhevigen. Ook kan men veronderstellen, dat het werk zonder zwaard in tweevoud is vervaardigd, maar dat een grappenmaker (striptekenaar?) het zwaard naderhand heeft toegevoegd aan één ervan.
Bij wie gaat men bij zulk een dilemma beter te rade dan bij porfessor Octyboy, de atoom-patholoog, die al menig historisch raadsel heeft weten op te lossen in salpeterzuur, waarna de discussie voorgoed verstomde. Zijn onmiskenbaar authentiek gemompelde verklaring luidde na amper ampel overwegen, dat de klant, die het doek met het zwaard heeft besteld door zijn echtgenote terug is gefloten, omdat ze het schilmes te eng vond, waarna de kunstenaar door zijn verfkwastassistent en andere hulpjes in het atelier voornoemd zwaard heeft laten wegmoffelen, c.q. wegkrabben of poetsen van de meest recente verflagen, waarna de kosten van de aankoop voldaan konden worden door de mecenas.
Een later aan deze zelfde mecenas geleverd portret van zijn wederhelft
lijkt de explicatie van Octyboy zo sterk te ondersteunen als twee krukken
iemand met een voortbewegingsstoornis of onderdanenproblematiek.